Lata władzy (1926 – 1935)

     Chaos w warszawskich kręgach władzy trwał nadal – premier Wincenty Witos powoli dochodził do porozumienia z endecją, z kolei Józef Piłsudski postanowił rozpocząć działania zmierzające do przeprowadzenia zbrojnego zamachu stanu. W tym celu w okolicach Rembertowa skoncentrował kilka pułków pod pozorem przeprowadzenia tzw. gry wojennej. Rankiem 12 maja wojska te ruszyły na Warszawę.
Piłsudski liczył na dobrowolne ustąpienie prezydenta Wojciechowskiego, dymisję rządu Witosa i powołanie nowego, z marszałkiem w składzie. Po południu na moście Poniatowskiego doszło do rozmowy Piłsudskiego z prezydentem. Porozumienia nie zawarto, przez co w Warszawie rozgorzały walki uliczne. W wyniku trzydniowych starć, zakończonych sukcesem organizatorów zamachu stanu, zginęło ponad 370 osób, w tym 164 cywilne, a ponad 900 zostało rannych. Wstrząs ten, bardzo bolesny dla wszystkich stron konfliktu, nigdy nie był upamiętniany na osobiste żądanie Piłsudskiego.

     Kolejnym prezydentem Rzeczypospolitej został profesor Ignacy Mościcki, sam Marszałek objął zaś tekę ministra spraw wojskowych, czasowo pełnił też funkcję premiera. Władza dyktatorska mu nie odpowiadała i nie chciał jej, w rezultacie w latach 1926–1935 mieliśmy w Polsce rządy autorytarne, lecz nie dyktatorskie, które tak często występowały w ówczesnej Europie. W tzw. noweli sierpniowej, uzupełniającej konstytucję, wzmocniono władzę prezydenta. Marszałek z rodziną znów zamieszkał w Belwederze, a siedzibą prezydenta stał się Zamek Królewski.
     Zaraz po przewrocie majowym zacieśniły się kontakty Piłsudskiego z ziemiaństwem, zaostrzył się natomiast konflikt Marszałka z Sejmem. Pojawiła się wówczas koncepcja utworzenia struktur ponadrządowych. W tym celu powstał w 1927 roku Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Piłsudski nie miał najlepszej orientacji w sprawach gospodarczych, starał się jednak godzić różne racje, dbał też o sprawy związane z tradycjami narodowymi – w 1927 roku doprowadził do przeniesienia szczątków swego ukochanego poety Juliusza Słowackiego do katedry wawelskiej.
     W roku 1928 zaostrzyły się stosunki polsko-litewskie. W grudniu Piłsudski udał się do Genewy, gdzie na posiedzeniu Ligi Narodów doprowadził do stanowczej wymiany zdań z premierem litewskim A. Woldemarasem. Na pewien czas konflikt został zażegnany. W tym samym roku nastąpiły też wielkie zmiany w organizacji naczelnych władz wojskowych. Powołany został urząd generalnego inspektora sił zbrojnych, którym został Marszałek Józef Piłsudski. W tym czasie często dochodziło do nieporozumień między nim a Sejmem, którego zasady funkcjonowania nie odpowiadały już modelowi władzy wprowadzonej po przewrocie majowym. Mimo to Piłsudski do końca życia nie pozwolił odebrać sobie kontroli nad sprawami wojska i polityki zagranicznej.

     Konflikty z parlamentem, przeciążenie pracą i specyficzny tryb życia Marszałka sprawiły, że Piłsudski zaczął mieć kłopoty ze zdrowiem. W kwietniu 1928 roku przeszedł lekki atak apoplektyczny, którego skutki dość szybko się cofnęły, lecz od tego czasu polityk zaczął się szybko starzeć zewnętrznie, nieproporcjonalnie do rzeczywistego wieku, i coraz częściej zdarzały mu się niekontrolowane reakcje w kontaktach służbowych. Nie utracił co prawda trzeźwości oceny sytuacji międzynarodowej Polski, zaczął być jednak nieco anachroniczny w rozumieniu roli poszczególnych rodzajów broni na współczesnym polu walki. Dla podratowania zdrowia nadal jeździł do Druskiennik, a od 1930 roku do resztówki w Pikieliszkach, na północ od Wilna. Bywał również w Rumunii, ponadto w 1930 roku wyjechał na Maderę, a w roku 1932 do Egiptu.

     Ostatnie ważne politycznie akcenty działalności Józefa Piłsudskiego to inicjatywa wojny prewencyjnej przeciw Niemcom i przygotowanie nowej konstytucji. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech pod koniec stycznia 1933 roku Marszałek kanałami dyplomatycznymi zaczął sondować we Francji możliwość rozpoczęcia wojny prewencyjnej przeciw Niemcom w obawie przed szybkim odrodzeniem się militaryzmu w tym państwie. Francja, prowadząca wtedy politykę zdecydowanie pacyfistyczną, traktowała jednak sojusz z Polską jako uciążliwy obowiązek i nie okazała zainteresowania tym pomysłem. W rezultacie w 1934 r. został zawarty polsko-niemiecki pakt o nieagresji. Piłsudski był świadom zagrożeń, które zawisły nad Polską, zdawał też sobie sprawę z iluzoryczności naszych ówczesnych sojuszy. Szanse Polski w przyszłej wojnie oceniał minorowo, wiedział jednak, że nie dożyje tych czasów. W polityce wewnętrznej pojawił się w 1930 roku konflikt z opozycją zgrupowaną w bloku zwanym Centrolewem. Zaostrzenie aktywności nacjonalistycznych środowisk w kręgach mniejszości narodowych, zwłaszcza ukraińskiej, spowodowało również zaostrzenie działań Piłsudskiego, który doprowadził w końcu do utworzenia obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej.
     Ostatnie miesiące życia Piłsudskiego upłynęły w atmosferze pracy nad nową konstytucją, znacznie wzmacniającą znaczenie prezydenta w państwie. Była to tzw. konstytucja kwietniowa z 1935 roku. Piłsudski był już wtedy ciężko chory i w tym samym roku, w niedzielę 12 maja, zmarł w Belwederze na raka wątroby. Po manifestacyjnym pogrzebie jego ciało złożono w krypcie św. Leonarda w katedrze wawelskiej. Rok później na wileńskim cmentarzu na Rossie złożono w jednym grobie ekshumowane z Sugint na Litwie szczątki Marii z Billewiczów Piłsudskiej, matki Marszałka, oraz urnę z jego sercem. W roku 1938 trumna ze szczątkami Józefa Piłsudskiego została przeniesiona do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie stoi do dziś.